Κατάθλιψη – Αίτια, Συμπτώματα, Αντιμετώπιση και Θεραπεία

Κατάθλιψη – Αίτια, Συμπτώματα, Αντιμετώπιση και Θεραπεία

Σε αυτό το άρθρο των Σημειώσεων ενός Ψυχίατρου της Θεσσαλονίκης θα δούμε μαζί πολλές και χρήσιμες πληροφορίες για την κατάθλιψη.

 Κατάθλιψη, βάσει των ψυχιατρικών στατιστικών, θα εμφανίσει κάποια στιγμή στη ζωή του 1 στους 4-5 ανθρώπους. Αυτό από μόνο του δείχνει τη σημασία μιας από τις πιο “επίκαιρες” ασθένειες της εποχής μας.

Πολλά γράφονται και λέγονται για την κατάθλιψη καθημερινά, τόσο από ψυχιάτρους, ψυχολόγους, όσο και από άλλες πηγές, και το θέμα είναι επίκαιρο στη Θεσσαλονίκη, όπως είναι και σε όλο τον κόσμο. Αυτό όμως που γενικά δεν είναι πολύ γνωστό είναι ότι πρόκειται για ένα νόσημα που “υποδιαγιγνώσκεται” και πάνω απ όλα “υποθεραπεύεται”, ακόμα και όταν διαγνωστεί, γεγονός που οδηγεί σε υψηλή νοσηρότητα, χαμηλή ποιότητα ζωής και συχνές υποτροπές.

Επίσης η κατάθλιψη είναι ένα νόσημα που πολύ συχνά συνοδεύει σωματικά νοσήματα όπως καρδιοπάθειες και αγγειακά νοσήματα, άνοια, ρευματικά νοσήματα, διαβήτη, νεφρικά νοσήματα, επιδεινώνοντας την πορεία τους και αυξάνοντας τις επιπλοκές που παρουσιάζουν.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν τη σημασία της έγκαιρης και ολοκληρωμένης αντιμετώπισης της κατάθλιψης από ψυχίατρο.

Αίτια της Κατάθλιψης

Τα αίτια της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντικά, όπως και τα αντίστοιχα αίτια των περισσότερων ψυχιατρικών διαταραχών. Συγκεκριμένα ακολουθούν αυτό που περιγράφουμε ως βιο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο. Δηλαδή τα αίτια διακρίνονται σε βιολογικά, σε ψυχολογικά και σε κοινωνικά, τα οποία συνυπάρχουν σε διαφορετικά “ποσοστά” σε κάθε άτομο το οποίο πάσχει από κατάθλιψη και οδηγούν στην εμφάνιση της κατάθλιψης.

Όταν αναφερόμαστε σε βιολογικά αίτια της κατάθλιψης, ουσιαστικά εννοούμε το βιολογικό υπόστρωμα κάθε ατόμου, όπως για παράδειγμα κάποια γονίδια τα οποία καθιστούν τους φορείς τους πιο “ευάλωτους” στην ανάπτυξη της κατάθλιψης. Η λέξη “ευάλωτος” είναι κομβική στην κατανόηση των αιτίων της κατάθλιψης αφού αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η κατάθλιψη δεν κληρονομείται απλά όπως άλλα νοσήματα. Απλώς κάποια γονίδια μας καθιστούν περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπείς προς την ανάπτυξη κατάθλιψης σε συνδυασμό με ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

Τα ψυχολογικά αίτια της κατάθλιψης, για να το θέσουμε απλοϊκά και χωρίς εξειδικευμένη ψυχιατρική ορολογία, ουσιαστικά είναι ο τρόπος με τον οποίο έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον και τη ζωή μας, δηλαδή ο τρόπος σκέψης και αντίδρασης μας. Αν ο τρόπος αυτός δεν μας βοηθάει στο να αντιπαρέλθουμε κάποιες δυσκολίες αλλά αντίθετα επιδεινώνει την βίωση ενός γεγονότος ως αρνητικού, σε βάθος χρόνου συμβάλλει στην αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης.

Τα κοινωνικά αίτια της κατάθλιψης, τέλος, είναι όσα συμβαίνουν στη ζωή μας. Επί της ουσίας πρόκειται για στρεσογόνα γεγονότα μικρότερης ή μεγαλύτερης βαρύτητας. Όλοι ξέρουμε πως ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική ικανότητα να διαχειρίζεται στρεσογόνες καταστάσεις. Έτσι η πιθανότητα να εμφανίσει ένα άτομο κατάθλιψη είναι μια συνισταμένη της “ευαλωτότητας” του (κοινωνικα και ψυχολογικα αίτια), καθώς και της βαρύτητας του στρεσογόνου γεγονότος (stress-diathesis model). Στις στρεσογόνες καταστάσεις παίζει ρόλο και ο τόπος που ζει κάποιος· για παράδειγμα, η ζωή σε μια μεγάλη πόλη όπως η Θεσσαλονίκη γενικά προκαλεί περισσότερες στρεσογόνες καταστάσεις απ’ ότι η ζωή σε ένα χωριό.

Συμπτώματα της Κατάθλιψης

Σύμφωνα με τους ψυχίατρους τα συμπτώματα – κλειδιά της κατάθλιψης είναι η καταθλιπτική διάθεση και η απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης. Οι ασθενείς λένε συχνά ότι όλα είναι μαύρα, ότι δεν υπάρχει ελπίδα ή ότι νιώθουν σαν σκουπίδια ή ανάξιοι.

Η καταθλιπτική διάθεση έχει σαφώς διαφορετική ποιότητα και συμπτώματα από τα φυσιολογικά αισθήματα θλίψης και πένθους, τόσο σε ένταση όσο και σε διάρκεια. Οι ασθενείς συχνά περιγράφουν στον ψυχίατρό τους την κατάθλιψη ως έναν αγωνιώδη συναισθηματικό πόνο. Περίπου τα 2/3 των καταθλιπτικών ασθενών σκέφτονται την αυτοκτονία ενώ το 10-15% αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν.

Κάποιοι ασθενείς με κατάθλιψη δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δεν παραπονιούνται για διαταραχή της διάθεσης, αν και έχουν αποσυρθεί κοινωνικά και οικογενειακά, αλλά και από δραστηριότητες που τους ενδιέφεραν στο παρελθόν. Για την έγκαιρη διάγνωση της κατάθλιψης συνήθως παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο η οικογένεια, όσο και οι στενοί φίλοι του ασθενούς, ειδικά σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, όπου οι οικογενειακοί και οι φιλικοί δεσμοί είναι ακόμη δυνατοί.

Σχεδόν όλοι όσοι πάσχουν από κατάθλιψη παραπονιούνται για μειωμένη ενέργεια. Δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν υποχρεώσεις, εμφανίζουν πτώση απόδοσης στις σπουδές ή στη δουλειά τους, ενώ δυσκολεύονται πολύ να αναλάβουν καινούργιες πρωτοβουλίες.

Περίπου το 80% των ασθενών με κατάθλιψη παραπονιούνται στον ψυχίατρό τους για προβλήματα με τον ύπνο και ιδιαίτερα για ιδιαίτερα πρωινή αφύπνιση, και για συχνές αφυπνίσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν και αναμασούν συνέχεια αρνητικές σκέψεις. Η μείωση της όρεξης και η απώλεια βάρους είναι επίσης ιδιαίτερα συχνά συμπτώματα, αν και κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένη όρεξη και κοιμούνται περισσότερο. Αυτοί οι ασθενείς λέμε ότι εμφανίζουν άτυπη κατάθλιψη.

Περίπου 9 στους 10 ασθενείς με κατάθλιψη εμφανίζουν άγχος. Συχνό σύμπτωμα επίσης είναι η μειωμένη σεξουαλική διάθεση, όπως και η μειωμένη απόδοση. Αρκετοί ασθενείς περιγράφουν ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι χειρότερα το πρωί, ενώ άλλοι διαμαρτύρονται έντονα για δυσκολία στη σκέψη και στη συγκέντρωση. Το άγχος, η κατάχρηση αλκοόλ αλλά και τα συχνά σωματικά συμπτώματα περιπλέκουν τη θεραπεία της κατάθλιψης.

Αντιμετώπιση και Θεραπεία της Κατάθλιψης

Οι στόχοι της αντιμετώπισης και της θεραπείας της κατάθλιψης είναι πολλοί. Για εμάς τους ψυχίατρους, πρώτα απ’ όλα προέχει η ασφάλεια του ασθενούς, την οποία και πρέπει να διασφαλίσουμε. Στη συνέχεια στοχεύουμε στην πλήρη ανακούφιση του ασθενούς από τα συμπτώματα που τον ταλαιπωρούν, ενώ ο απώτερος στόχος είναι μέσω της θεραπείας να μπουν οι βάσεις για γενικότερη βελτίωση της ζωής του, μέσω και της καλύτερης διαχείρισης των στρεσσογόνων παραγόντων (στους οποίες και αναφερθήκαμε στα αίτια της κατάθλιψης παραπάνω).

Οι δύο επικρατέστερες μορφές θεραπείας  της κατάθλιψης είναι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακοθεραπεία, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητη η νοσηλεία του ασθενούς. Φαίνεται ότι και οι δύο μορφές θεραπείας είναι αποτελεσματικές, όπως και ο συνδυασμός τους.

Όσο αφορά τη φαρμακοθεραπεία, τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα ως αντικαταθλιπτικά από τους ψυχιάτρους είναι: οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης, οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης, οι αναστολείς επαναπρόσληψης νοραδρεναλίνης και ντοπαμίνης, τα παλαιότερα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά καθώς και παράγοντες όπως η μιρταζαπίνη με διαφορετικούς τρόπους δράσης. Γενικά, τα αντικαταθλιπτικά θεωρούνται εξαιρετικά αποτελεσματικά και ασφαλή φάρμακα ενώ τα περισσότερα έχουν ελάχιστες παρενέργειες. Η διάρκεια της θεραπείας για κάποιον που πρωτοεμφανίζει  κατάθλιψη πρέπει να είναι τουλάχιστον 6-9 μήνες, ενώ η δράση των φαρμάκων ξεκινάει μετά από 15-20 ημέρες.

Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η κατάθλιψη θεραπεύεται. Και μάλιστα η κατάθλιψη θεραπεύεται αποτελεσματικότερα όσο πιο νωρίς ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού. Σε αυτό, όπως τονίσαμε και παραπάνω και ειδικά για την πόλη μας τη Θεσσαλονίκη, παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο και η ενθάρρυνση της οικογένειάς μας ή των στενών μας φίλων να αντιληφθούμε το πρόβλημα και να ασχοληθούμε πιο συστηματικά με τη θεραπεία του. Διαφορετικά, επιτρέπουμε στην κατάθλιψη κυριολεκτικά να καταστρέψει τη λειτουργικότητα και την ποιότητα της ζωής μας.

Ανέστης Ράμναλης
Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής
http://www.ramnalis-psych.gr/